گروه نرم افزاری آسمان

[سوره النساء ( 4): آیات 81 تا 84 ] ....



ص : 551
اشاره
وَ یَقُولُونَ طاعَۀٌ فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ بَیَّتَ طائِفَۀٌ مِنْهُمْ غَیْرَ الَّذِي تَقُولُ وَ اللَّهُ یَکْتُبُ ما یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَ کَفی
بِاللَّهِ وَکِیلًا ( 81 ) أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً ( 82 ) وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ
أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ
إِلَّا قَلِیلًا ( 83 ) فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَسَی اللَّهُ أَنْ یَکُفَّ بَأْسَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ
( تَنْکِیلًا ( 84
ص: 553
[سوره النساء ( 4): آیه 81 ] .... ص : 553
اشاره
وَ یَقُولُونَ طاعَۀٌ فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ بَیَّتَ طائِفَۀٌ مِنْهُمْ غَیْرَ الَّذِي تَقُولُ وَ اللَّهُ یَکْتُبُ ما یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ وَ کَفی
( بِاللَّهِ وَکِیلًا ( 81
ترجمه و شرح .... ص : 553
خداوند متعال در این آیه شریفه گروهی از مردم منافق را سرزنش نموده میفرماید:
اي رسول گرامی وقتی آنانرا به جهاد با کفار دعوت میکنی با کمال میل و براي حفظ منافع و یا دفع ضرر از خویش با دیگران هم
صدا شده و اظهار اطاعت از فرمان تو میکنند و میگویند وظیفه ما فرمانبري و پیشبرد دین اسلام است و با جان و دل آمادهایم از
فرمان تو پیروي کنیم و چون از حضور تو خارج میشوند گروهی از آنان هنگام شب و در تاریکی یا در نهانی که خود گونه
دیگري از تاریکی شب است با یکدیگر رأي میزنند و در اندیشه آن میافتند که چگونه آنچه را بر آن فرمانبرداري نموده و اتفاق
کردهاند پشت سر اندازند و از انجام دادن آن سرباز زنند و چنان میپندارند که کارشان پوشیده است و کسی بر آن آگاهی ندارد
ولی قرآن به آنان میفهماند که خدا آنچه را در تاریکی پروردهاند در صحایف ص: 554
اعمال آنان ثبت میکند و چون کار بر این منوال است اي رسول گرامی ترسی از آنان نباید داشت و با اقدام در باره پیشرفت دین
اسلام فقط بپروردگار اعتماد کن زیرا او بهترین و کیل است و با کمال قدرت از تو پشتیبانی میکند.
صفحه 268 از 275
اینک میفرماید:
اي رسول گرامی این مردم منافق و مسلمانان ترسو چون دستور به آنان میدهی در حضور شما میگویند بفرمان تو هستیم و امر تو
مطاع است و چون از پیش تو میروند گروهی از آنان در خفا و پنهانی شبانه بر ضد گفتههاي تو جلسات سري تشکیل میدهند و
به تدبیري غیر از آنچه تو میگوئی میاندیشند و خلاف فرمان ترا در نظر میگیرند و خدا هم آنچه را که در این جلسات میگویند
در صحائف اعمالشان ثبت میکند و در نامه اعمالشان مینویسد تا روز کیفرشان برسد اي رسول گرامی تو هم اعتنائی به آنان مکن
و بروي آنها میاور و از بردن نام و کشف اسرار آنها خودداري کن و از نقشه و طرحهاي آنها وحشت نداشته باش و بر خداي توکل
کن و کافی است که او یار و مدافع شما باشد زیرا او بهترین یار و مددکار است.
(81)
ص: 555
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 555
با تو گویند از تو ما را طاعت است هم در استمرار اطاعت منت است
چونکه بیرون میروند از پیش تو شب که با هم مینشینند از عتو
فرقه ز ایشان بهم گویند باز غیر از آنچه با تو گویند از مجاز
یا بغیر از آنچه با ایشان سخن گفته گویند با هم از فتن
هستشان بیتوته از شرك و نفاق چیست گفتار دورویان جز شقاق
حق نویسد آنچه را از کارها میکنند اندر شب آن غدارها
ز امر او یعنی کرام الکاتبین مینویسد آنچه هست از ظلم کین
پس بگردان روي از ایشان با عتاب بر تو زین قوم است واجب اجتناب
حکم بر قتل است ایشانرا و لیک بهر استقرار دین ستر است نیک
کن توکل با خدا کو هست بس بر امور بندگان در هر نفس
اوست کافی بر امور بندگان همچنین بر دفع شر این و آن
(81)
شان نزول .... ص : 555
این آیه مبارکه طبق نوشته کشف الاسرار و نمونه بینات در باره گروهی از منافقین مانند خلاس بن سوید نازل گردیده که وقتی
پیش پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم میآمدند اظهار ارادت و فرمانبرداري مینمودند و هنگامی که از نزد پیامبر گرامی
بیرون میرفتند بنفاق و دوروئی میپرداختند.
ص: 556
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 556
صفحه 269 از 275
قوله تعالی وَ تَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ.
وکل: بر وزن فلس یعنی واگذار کردن و همچنین است و کل چنانکه میگویند:
وکل الیه الامر وکلا و وکولا اي فوضه الیه.
از این ماده است:
و کیل یعنی کسیکه به او اعتماد کنند و کار را به او واگذارند، کارزار، کارساز، مدبر چنانکه در آیه 12 سوره هود میفرماید:
وَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ یعنی خدا بر هر چیز کارساز و مدبر است.
توکیل- یعنی و کیل کردن چنانکه در آیه 11 سوره سجده میفرماید:
قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِي وُکِّلَ بِکُمْ.
یعنی بگو شما را ملک الموت میمیراند که بر مرگ شما و کیل گردیده است مرگ شما به او واگذار شده است.
توکل یعنی قبول وکالت، اعتماد و توکل بخدا یعنی واگذار کردن کار بخدا و اطمینان به تدبیر اوست و این در صورتی است که با
علی متعدي شود چنانکه در آیه 67 سوره یوسف میفرماید:
عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ.
یعنی بر خدا اعتماد و تفویض امر کردم تفویض کنندگان کار خود را به او واگذارند.
متوکل اسم فاعل یعنی واگذارنده کار به دیگري، اعتماد کننده چنانکه ص: 557
در آیه 150 سوره آل عمران میفرماید:
إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ یعنی همانا خدا توکل کنندگان و واگذارنده کارها به او را دوست میدارد.
و این ماده در ضمن آیات قرآن بمعانی مختلفی بکار برده شده از آن جمله است:
1) بمعنی باز دارنده چنانکه در آیه 109 سوره نساء میفرماید: )
أَمْ مَنْ یَکُونُ عَلَیْهِمْ وَکِیلًا
یعنی آیا روز قیامت کسی خواهد توانست مجرمان را از عذاب الهی باز دارد؟
2) بمعنی پروردگار چنانکه در آیه 2 سوره بنی اسرائیل میفرماید: )
أَلَّا تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِی وَکِیلًا یعنی ربّا.
3) بمعنی مسلط چنانکه در آیه 107 سوره انعام میفرماید: )
وَ ما أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِوَکِیلٍ یعنی اي رسول گرامی ما تو را محافظ کافران قرار ندادهایم و تو نیز بر دلهاي آنان مسلط نیستی تا آنان را
مؤمن گردانی.
4) بمعنی گواه چنانکه در آیه 132 سوره نساء میفرماید: )
وَ کَفی بِاللَّهِ وَکِیلًا یعنی خداوند تنها گواه خلق است.
ص: 558
[سوره النساء ( 4): آیه 82 ] .... ص : 558
اشاره
صفحه 270 از 275
( أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً ( 82
ترجمه و شرح .... ص : 558
خداوند متعال در این آیه مبارکه بیان میکند کسانیکه در حقانیت قرآن شک و تردید دارند و در ظاهر اطاعت میکنند و در نهان
جز آن میاندیشند چنان معلوم میشود که این گروه گویا میپنداشتهاند که پیغمبر از جانب خود قوانین براي آنان میگذارد و این
قرآن که شامل قوانین و تکالیف است ساخته و پرداخته خود پیغمبر است و از این رو نافرمانی او رواست و حتی شکست جنگ احد
را که از رسول خدا میدانستند علتش این بود که خیال میکردند پیغمبر از خود سخن میگوید لذا خداوند متعال در این آیه با
سرزنش از آنها میپرسد: مگر در این قرآن اندیشه و تأمل نمیکنند و اگر چنین تأملی شده بود ناچار میدانستند که از جانب
خداست چه اگر از جانب غیر خدا بود اختلاف و چند سخنی فراوان در آن دیده میشد چرا که آراي دانشمندان و نویسندگان
اغلب در معرض تغییر و تبدیل است و مطالبی که دانشمندان گذشته در کتابهایشان در باره آفرینش و طبیعت و غیره نوشتهاند با
اکتشافات و تحقیقات جدید اختلاف بسیار دارد ولی آیات قرآن نه تنها با هم اختلاف و تناقضی ندارند بلکه با تحقیقات و
اکتشافات روز مطابق است و این خود نشان میدهد که همه آن از یک منبع صادر شده و این منبع صدور بر حالت واحدي است و
از لحاظ تعبیر و تقدیر تفاوت و اختلافی بر آن عارض نمیشود و اگر قرآن از سوي کسی جز خدا آمده بود ناچار سطح قسمتهاي
ص: 559
گوناگون آن با یکدیگر چه از لحاظ تعبیر و چه از لحاظ تقدیر و تعیین اندازهها اختلاف فراوان پیدا میکرد ولی مطلب نیازمند آن
است که نیک بیندیشند تا اسرار و رموزي را که جز بر کسی که تدبر میکند و بصیرت دارد و حقیقت قضایا را درك میکند
آشکار نمیشود بخوبی دریابند لذا قرآن از مردم میخواهد که نیک بیندیشند و تدبر کنند و از نگاه سطحی که جاي اندیشه ژرف
را نمیگیرد گام فراتر نهند.
اینک میفرماید:
چرا این مردمان دو رو و مخالفان در قرآن تدبر و تفکر نمیکنند تا پی ببرند که اگر از ناحیه غیر خدا بود اختلافات فراوانی در آن
مییافتند و این عدم اختلاف بحکم خرد شاهد گویائی است که بطور حتم از ساحت پروردگار شرف صدور یافته و از هر نقص و
اختلاف منزه است.
(82)
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 558
نیست هیچ آیا تدبر خلق را اندر این قرآن پر ضوء و بها
گر که بود از نزد غیر حق در آن یافتندي اختلاف از هر نشان
از رسوم و لفظ و معنی وز نظام هم ز قانون فصاحت در کلام
ز آنکه ناچار است گفتار بشر از تناقض نزد ارباب نظر
(82)
صفحه 271 از 275
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 559
قوله تعالی أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ.
قرآن این کلمه در اصل مصدر است و بمعنی خواندن، نظر انداختن فراهم ص: 560
آوردن، جمع کردن چیزي را بچیزي میباشد چنانکه در آیه 17 و 18 سوره قیامت میفرماید:
إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ
.کلمه قرآن در اینجا مصدر است مانند فرقان و رجحان و هر دو ضمیر راجع بوحیاند یعنی در قرآن عجله نکن زیرا جمع کردن
آنچه وحی میکنیم و خواندن آن بر عهده ماست و چون آن را خواندیم از خواندنش پیروي کن و بخوان سپس قرآن علم شده به
کتاب حاضر که بر پیغمبر اسلام نازل گردیده. بعضی از علماء گفتهاند تسمیه این کتاب به قرآن از میان کتابهائیکه خداوند متعال
نازل فرموده به جهت این است که ثمره تمام آنها در قرآن جمع است بلکه ثمره جمیع علوم در آن گنجانده شده است چنانکه در
آیه 111 سوره یوسف میفرماید:
وَ تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْءٍ یعنی قرآن بیان و تمییز هر چیزي است از آنچه که مردم در دینشان که اساس سعادت دنیا و آخرتشان است بدان
نیازمندند. و نیز در آیه 89 سوره نحل میفرماید:
وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ.
عیاشی از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده که آنحضرت فرمودند:
و اللّه ما میدانیم آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه در بهشت و آنچه در جهنم است و آنچه در ما بین آنها است همه در
قرآن است و این آیه را تلاوت فرمود.
برخی از مفسرین قرآن را در اصل بمعنی جمع گرفتهاند که اصل قرء بمعنی جمع است در اینصورت میتوانند بگویند که آن مصدر
از براي فاعل است قرآن یعنی جامع حقایق و فرمودههاي الهی.